راهکار مصرف بهینه آب در زمینهای کشاورزی چیست؟

کم آبی از جمله مهمترین محدودیتهای پیشرو در توسعۀ فضاهای سبز شهری به شمار می آید که به نظر میرسد به ویژه در سالهای آتی رشد بسیاری از گیاهان از جمله گیاهان فصلی و باغچهای را تحت تأثیر قرار دهد. کشور ایران با میانگین  ۲۵۰میلیمتر بارندگی در سال و با میزان تبخیر بیش از اندازه، جزء مناطق خشک جهان به شمار میآید.

گیاهان مختلف نیز واکنشهای متفاوتی به کم آبی نشان میدهند. سازوکارهای مختلفی برای گذر گیاهان از تغییرپذیریهای محیطی از جمله کم آبی وجود دارد که از آن جمله میتوان به سازوکارهای ریخت شناختی (مورفولوژیکی)، فیزیولوژیکی و تغییرپذیریهای مولکولی اشاره کرد.

کاهش محتوای نسبی آب برگ، بسته شدن روزنه ها را تحریک میکند و به دنبال بسته شدن روزنه ها سرعت فتوسنتز نیز کاهش مییابد. نخستین پاسخ همۀ گیاهان به کمبود آب، بسته شدن روزنه ها به منظور کاهش هدررفت آب از راه تعرق است. بسته شدن روزنه ها موجب حفظ و نگهداری آب در شرایط کم آبی میشود، اگرچه کاهش تبادلات گازی فتوسنتزی را نیز سبب خواهد شد، بنابراین تنش آبی باعث محدودیت در رشد گیاه و عملکرد محصول در بسیاری از گیاهان میشود و در مقابل عرضۀ دقیق آب و مواد غذایی میتواند سبب بهبود کارایی مصرف آب، گریز از شرایط تنش و مدیریت تولید در شرایط بحران شود.

افزایش ظرفیت ریشۀ گیاه برای جذب آب از راه تغییر در ویژگیهای ریخت شناختی و تنظیم اسمزی نیز از جمله پاسخهای اولیۀ گیاه در رویارویی با کم آبی است.

ترکیب پیت با خاک مزرعه در تولید گیاهان به میزان دستکم ۲۰درصد حجمی به منظور دستیابی به نشاء با کیفیت و افزایش کارایی جذب و مصرف آب قابل توصیه است، هرچند که کاربرد متوسط ۴۰-۶۰درصد حجمی پیت در ترکیب میتواند نتایج بهتری را نیز منجر شود ولی توصیۀ آن شاید در شرایط موجود توجیه اقتصادی کافی نداشته باشد.

این نوشتار از مقاله زیر برگفته شده است:

ارزیابی کارایی جذب آب و رشد گیاهان زینتی رعنا زیبا و مارگریت در بسترهای متفاوت کشت
عزیزاله خندان میرکوهی ،*۱حدیثه فیاض ۲و علیرضا مشرفی عراقی۳

گام های زیر نیز در مصرف بهینه آب در کشاورزی مفید است:

تغییر الگوی کشت برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری

در الگوی کشت محصولات کشاورزی که ارزش افزوده بیشتری دارند و آب کمتری مصرف می‌کنند، برای کاشت به کشاورزان توصیه می‌شود، کشاورزان نیز همیشه باید این ۲ ملاک را مدنظر خود قرار دهند.

کشت گلخانه‌ای راهکار افزایش تولید و کاهش مصرف آب

تولید در محیط‌های گلخانه‌ای ۲۰ برابر افزایش و همچنین مصرف آب به شدت کاهش می‌یابد.در کشت گلخانه‌ای مصرف آب به صورت چشم‌گیری کاهش می‌یابد به طور مثال اگر هفت هزار هکتار سطح زیر کشت سبزی و صیفی به هزار هکتار کشت زیرپوشش گلخانه‌ای تبدیل شود، ۹۷ میلیون متر مکعب آب مصرفی به ۱۹ میلیون متر مکعب در کشت گلخانه‌ای کاهش می‌یابد و این یعنی صرفه‌جویی ۷۸ میلیون متر مکعبی.همچنین در هفت هزار هکتار زمین اگر ۱۵۰ هزار تن محصول تولید شود، در کشت گلخانه‌ای ۲۰۰ هزار تن محصول تولید می‌شود و این نشان دهنده این است که این کشت دارای ۲ ملاک اصل بهره‌وری است.

گام سوم؛ بهره‌برداری از منابع موجود بدون افزایش سطح کشت

تولید ماده خشک نسبت به مترمکعب آب مصرفی ایران با میانگین‌های جهانی بسیار فاصله دارد، این فاصله به طور حتم باید کم شود که یکی از راه‌های افزایش عملکرد در واحد سطح است یعنی باید تولید بدون بالا بردن سطح افزایش یابد.

اگر می‌خواهیم افزایش تولید به وجود بیاید، باید یافته‌های تحقیقاتی به مزرعه برده شود و به کشاورزان توصیه‌های لازم در زمینه‌های مختلف، کاشت، داشت، برداشت و تامین بذر مناسب ارائه شود.

گام چهارم؛ استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری

ذخیره‌سازی سیلاب‌ها، جلوگیری از خروج روان آب‌ها و تغذیه سفره‌ها، نگاه به آب سبز و ذخیره آن و کاهش مصرف

همگام با افزایش تولیدات، سامانه‌های آبیاری نیز باید ارتقا یابد که این اتفاق رخ نداد و فقط سطح زیر کشت در طول سال‌ها افزایش یافت و سامانه‌های نوین آبیاری عملی نشده بود.

با مصرف بهینه آب می‌توان در تمام مناطق بهترین پوشش گیاهی را داشت، اما مصرف آب با کمبود دانش فنی رو به رو است و دستگاه‌های اجرایی برنامه‌های عملیاتی برای مصرف بهینه آب نداشته‌اند و همچنین آموزش لازم برای استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری به کشاورزان داده نشده است.

گام پنجم؛ انتقال آب دریای خزر، تناسب اراضی و انتقال کشت بهاره به زمستان

انتقال آب دریای خزر به استان سمنان ضروری است زیرا با این انتقال، کشاورزی در استان حفظ می‌شود و به پایداری می‌رسد.

ناسب اراضی، سطح بندی خاک متناسب با نوع محصول، رعایت تاریخ کشت و کشت مستقیم روی بقایای کشت قبلی، از دیگر راهکارهای مؤثر در این مسیر است.